“…Nếu được cho 100.000 USD để đi lại con đường năm xưa thì anh thà ở nhà chứ không đi lại nữa. Bởi vì nó quá khổ và anh quá sợ sẽ không có cơ hội sống sót…”

“…Thường khi di chuyển vượt biên từ Nga sang Đức, những giấy tờ tuỳ thân và điện thoại đều không được mang theo. Nên khi bị bắt rất khó xác định người ở quốc gia nào…”

“…Phiên xử bà Trần Thị Xuân hôm nay ở Hà Tĩnh được giữ bí mật cho đến giờ phút cuối, ngay cả những người trong gia đình của bà cũng không biết…”

‘…Trước kia, chỉ tranh đấu cho gia đình mình, nhưng chính cái tàn bạo không giới hạn đó đã khiến nhiều người, như bà, ngày nay coi chuyện tranh đấu như một nghĩa vụ, dù phải hy sinh cả gia đình…’

”...Giờ thì không còn gì là
Cuộc đời không thể vượt qua
Đám con nheo nhóc đói khát
Đã thành tài có mặt khắp nơi xa..”

“…Bác Dương Danh Dy đã về với tổ tiên, với các vị tiên liệt khoa bảng họ Dương. Từ nay, mong Bác thôi phải bận tâm về chuyện Trung Cộng. Việc ấy đã có đồng chí D.Trump lo rồi, và sẽ lo rốt ráo. Xin bác yên nghỉ…”

“…Hôm qua là ngày xử bác sĩ Lương, người được bác sĩ Dương bố trí đứng ở chỗ cạnh cái máy lọc thận nhiễm độc, để chăm sóc cho bệnh nhân. Bác Dương thì đang ở Canada…”

”...Khi được phỏng vấn về các nhà lãnh đạo Việt Nam bà trả lời lạnh lùng: – Đó là những kẻ ngu si đần độn, bởi vì họ là cộng sản...”

‘…Đã có biết bao tiếng kêu cứu như tiếng hú trong đêm dài rồi tan đi trong vô vọng! Đêm nay, đến lượt Vũ Huy Hoàng, rồi lần lượt sẽ đến với mọi người dân Việt, vì đêm Việt Nam vẫn như dài vô tận…’

”...bác Trọng cũng chả tiếc gì mấy đồng bạc lẻ để lì xì cho mấy cô công nhân quét rác. Từ bác Hồ đến bác Trọng, bác nào cũng chỉ lừa thiên hạ mà thôi chứ làm gì có chuyện ngược lại bao giờ. Vẫn còn giữ ảo tưởng về quí bác thì còn bị đè đầu, cưỡi cổ là chuyện tất nhiên, không có gì oan uổng cả...”

“…Một sự im lặng, về bản chất là sự cấm đoán đối với lá cờ vàng ba sọc đỏ, là không được nhắc đến miền Nam Cộng hòa trong nghĩa tích cực, là cấm mọi quan hệ đối với thể chế cũ này, một cách nào đó, lại đang tiếp tục duy trì sự tồn tại của miền Nam Việt Nam…”

”...Giờ có bỏ thêm một núi tiền, với Yến, âu là của Thiên giả Địa. Cú hốt hụi chót dại dột rất đàn bà.Tiền bạc, tâm sức đổ ra cho kiện tụng mà suy cho cùng, chỉ để thỏa hận thù...”

”...Sự chia cắt giữa tầng lớp mưu sinh bằng đôi quang gánh với các cửa hàng bóng loáng sang trọng cũng chẳng khác gì sự chia cắt trong tương lai một thiểu số được tiếp cận 4.0 tích cực còn đa phần người dân phải chịu hưởng cái 4.0 nhọc nhằn...”

“…hệ thống kinh tế Bắc Âu không phải chỉ là một hệ thống kinh tế hỗn hợp tư bản với các yếu tố xã hội mà thôi. Nó lớn hơn thế. Nó là một khế ước xã hội…”

“…Thái độ của bà Chị và phần lớn các con cháu từ chối nghĩa trang Mai Dịch mà bao nhiêu quan chức ước mong, muốn an táng bà ở quê nhà là một quyết định sáng suốt chân thật, gắn bó với quê hương, không cần hình thức phô trương hào nhoáng…”

Tập thơ “Bài Thơ Một Vần” của Bùi Chát, Giấy Vụn xuất bản, 2009

Đọc thơ Chát ‘khó cảm’, vì thơ không câu chấp, gieo vần theo các thể loại truyền thống lãng mạn phổ thông, nhưng thơ vẫn rất thơ. Ý và từ mỗi bài trong tập luôn ngợi ca giá trị vẻ Đẹp cuộc sống;

Đọc thơ Chát, tựa như tụng một bài Kinh mà không phải Kinh, bởi vẫn thấy thoáng trong từng âm ngữ, thơ Chát bàng bạc lý Đạo;

Đọc thơ Chát, như nghiền ngốn cổ kim triết thuyết siêu hình đông-tây, dù chẳng tân toan đem ẩn ngữ, huyền nghĩa áp đảo mà ta thường thấy nhiều ở những học phái văn chương, của rất nhiều trường hợp, câu cú dù nghe chân phương, khúc chiết như thể Tagore, Haiku…

Vậy thơ Chát là gì? Là thơ Tụng, Thơ Mới, Thơ cách tân, hay có thể gọi là Thơ Tân Hình Thức, Thơ Thời Hậu Hiện Đại?

Riêng tôi, không nhìn từ mọi hướng của thơ truyền thống lãng mạn hay thơ mới theo nghĩa mới trong thơ hiện đại, mà nhìn trực diện vào sự kiện Chát khéo gieo thành những “Bài Thơ Một Vần,” không có ẩn ngữ, trái lại rành mạch, thì bấy giờ thơ làm người đọc thấm thía với nỗi đau tức khắc, ngay hiện tại, nỗi đau của đại bộ phận dân tộc đang bị chính những “người anh em” ruồng rẫy, đãi bôi:

Những người anh em
Đã phản bội chúng tôi
Đã ném chúng tôi vào ngục
Đã nhuộm đỏ màu da chúng tôi
Đã hy sinh mạng sống chúng tôi
Cho những giấc mơ ngột hứng của họ
(Không thể khác – tr.14)

Vậy thì thơ Chát cũng đồng nghĩa của sự thật, một sự thật hết sức phũ phàng như Chát nói là, “ngoài sức tưởng tượng,” bởi xã hội Việt Nam ngày càng phổ biến những chủ nghĩa quái thai lọc lừa, khủng bố đe dọa con người do bàn tay của những “người anh em”. Nhưng họ là ai?

Tôi gặp những người cộng sản
Những người anh em của chúng tôi
Những người làm chúng tôi mất đi ký ức
mất đi tiếng nói bản thân
mất đi những cái thuộc về giá trị
chúng tôi còn sở hữu duy nhất một điều
Nỗi sợ
(Ai?- tr.16)

Cuộc cờ đã thay từ hơn 30 năm trước, mà mấy mươi năm sau đó, những thế hệ lớn theo cha anh, đều cùng lớn theo với một nỗi sợ như Chát nói, nó được tượng hình trong thơ Chát một màu đỏ của máu, như một chủ nghĩa hà khắc nhuộm khắp quê hương. Nỗi sợ “màu đỏ” mỗi ngày phình to, đeo ám mà Chát nhắc hoài trong tập:

Tôi đứng trước một ngã tư
Đèn đỏ ngăn tôi lại…
Chúng tôi, nhiều thế hệ
Bị giữ lại bởi đèn đỏ
Chúng tôi không cất bước được
Chúng tôi không bay lên được
Giao lộ ở khắp nơi
Không ai có thể vượt qua màu đỏ.
(Đèn đỏ – tr.24)

“Màu đỏ!” Năm xưa cũng vì một trong mấy câu thơ: “Tôi bước đi, không thấy phố, không thấy nhà. Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ!” mà nhà thơ Trần Dần đã bị đày ải, khốn đốn từ tầng lớp sĩ phu trí thức đọa xuống đáy tầng xã hội, vì thời người đã dùng “súng và thực phẩm” để hăm dọa. Thì có gì lạ đâu, hôm nay thơ Chát lại viết:

Màu đỏ
Như loài cỏ
ngỡ là chuyện nhỏ
nên không ai dọn bỏ
chúng tôi luôn hốt hoảng nhưng biết làm thế nào!?
(Bài thơ một vần – tr.26)

Ám ảnh khuất lấp thiên thu, một mùa đất trời biểu trưng cho hình ảnh lãng mạn, thơ mộng trong cõi văn chương thi phú, thì trong thơ Chát, đọc thấy choáng:

Những cây gì trên đường nào không biết nữa
tự dưng thu về trổ rực hoa đỏ
và chiều nay đương kẹt xe ở đó
(Không đề – tr.)

Con người đang mất máu, cây khô cũng đang mất máu thành sản phẩm của thời Chủ nghĩa Xã hội hoang tưởng. Trong lòng Chát, mùa Thu thoảng hương Hoa Sữa, đã trở thành một nỗi đau tự bao giờ:

Đến từ đâu nồng, tanh. Hoa sữa…
Trong những bài thơ và những bài hát
Ngợi ca hoa sữa. Khiến thời gian nực cười
Vẻ lãng mạn tồi tàn
Mùi hoa nhắc nhớ mùa thu đương trị.
(Hoa Sữa – tr. 50)

Đến đây thì thơ không chỉ là thơ giới hạn của phạm trù văn chương, mà thơ Chát là lời cảnh tỉnh nhân bản cho con người trong cơn mê ngủ triền miên. Dậy mà đi thôi, hãy

“tháo bỏ các bảng hiệu quảng cáo / Đường Nguyễn Tất Thành dẫn vào thành phố / Nơi giấc mơ đang được đóng gói / Từ những dây chuyền… / Chủ nghĩa xã hội / Sản phẩm của hoang tưởng… / Này các đồng nghiệp, những người bạn hữu / Chúng ta vẫn là những nhà sản xuất? / Sao không bày bán sản phẩm của mình!!!”  (Kinh tế thị trường, tr. 36)

Mà Chát đã đi thật đấy, đi bằng đôi chân của chính mình, Chát đi trước và vượt lên hết nỗi sợ hãi đang tồn tại, để tìm sự sống giữa cõi chết, vì đó là cách duy nhất để – được – tự – do!

Chọn một niềm đau. Mỗi ngày
để sẻ chia với thế giới
Dân tộc này
Chọn một niềm tin. Mỗi ngày
Để có mặt trên trái đất
Lãnh thổ này
Chọn một cái chết. Mỗi ngày
Trong con mắt chế độ
Để được tự do.
(Sống – tr. 64)

Thơ Chát vì vậy, là lời khẳng định một nhân cách sống của người cầm bút, sĩ phu tri thức, dù tuổi đời thì rất trẻ, đã dám trực diện đương đầu với “hiện thực xã hội chủ nghĩa”:
Anh chị em hãy nhớ:

Chúng ta có mặt nơi đây không phải để khóc
Không phải để cân nhắc
Im lặng
Rồi quay đầu
Chúng ta ở đây để sống
để thể hiện bổn tánh chúng ta.
…
Sợ hãi – không bao giờ là mục đích.
(Hiện thực xã hội chủ nghĩa – tr 70)

Thơ Chát vì vậy, ‘khó cảm’, vì người đọc hôm nay trong hay ngoài nước, sẽ hình dung ra những điều tai ương của một chủ nghĩa, một mô hình xã hội quái thai như một di sản chẳng còn ai muốn kế thừa, dù là những thế hệ Việt Nam trưởng thành sau năm 1975. Điều ‘khó cảm’ của thơ Chát, tôi muốn nói chính là ở điểm này, hình tượng trong thơ Chát, khiến cho người đọc khi lần giỡ từng bài, và sau khi gấp sách lại, “không tưởng tượng nỗi” rằng,  dưới thời xã hội chủ nghĩa, có những điều man rợ đã và đang xảy ra.

Vậy thơ Chát, là thơ hiện thực nhân bản, là tiếng nói nghe thật chát lòng trước nỗi đau chung của đất nước – con người Việt Nam, như trường hợp điển hình của mấy ngày qua có một số anh em thanh niên nhiệt huyết, yêu chuộng tự do hòa bình ở bên nhà đã bị công an chính quyền vây đánh trọng thương mà không nguyên cớ, chỉ vì thèm chút tự do ngồi với bạn bè, một chút tự do hít thở hương gió Sàigòn-Hà Nội, hay

”...Thứ nhất là có lợi cho Trung Quốc, vì qua quyết định này chính quyền đã loại bỏ được lượng tàu rất lớn đánh bắt cá trên vùng biển mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền nhằm giúp chính quyền Bắc Kinh chiếm lấy lãnh hải...”

”...Những cậu ấm cô chiêu học dốt đậu cao đó là chính sách. Lưu manh hóa hạt giống đỏ để thành lãnh đạo chứ họ không cần phải kiếm chữ hay luyện chuyên môn gì cả. Chỉ đơn giản là vậy...”

“…Bạn không phải sinh ra để sống trong nền kinh tế nô lệ của nhà nước. Bạn không phải sinh ra để làm một con kiến bước đều theo lịnh của nhà nước. Bạn sinh ra để sống tự do.”…

"..Vào ngày 5/4/2018 Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội sẽ xét xử sơ thẩm vụ án Hội Anh Em Dân Chủ theo bản Cáo Trạng số 17/CTr-VKSTC ngày 31/12/2017 của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, truy tố các nhà hoạt động xã hội dân sự..."