“…Khi “quân dữ” hùng hổ xông vào tôi khi tôi đang đi giữa đường, quẳng tôi lên xe, đưa tôi vào thẳng Hoả Lò, nhà tù nằm giữa lòng thành phố, rồi tiếp tục cuộc hành hạ tôi chín năm, tôi thấy lòng mình hoàn toàn yên tĩnh nhờ sự biết trước rằng chúng không thể hành xử theo cách nào khác với bản chất của chúng…”

“…những tù nhân như Trần Huỳnh Duy Thức, Phạm Chí Dũng, Phạm Đoan Trang, là những người lên tiếng trong ôn hoà để tranh đấu cho quyền con người thì tương lai một giải Nobel Hoà bình cho Việt Nam có nhiều cơ hội hơn là giải Nobel Văn chương.

“…xuất thân từ gia đình mù chữ, phát âm chữ THE cũng ngọng, thì làm sao có thể làm thơ hay như vậy, nên phạt em về tội ăn cắp, ăn cắp Thơ. Nhưng ông giáo đã lầm, một Thiên tài vừa xuất hiện mà ông không biết!..”

“…Theo trường phái nào ấy à? – hoạ sĩ trả lời – Là trường phái hiện thực một nửa. Mọi người trợn mắt. Tự cổ chí kim chưa nghe ai nói tới trường phái đó…”

“…Với những vụ án xử các quan chức Hà Nội, Sài Gòn, xử Giám đốc Pharma và Kit Test Việt Á sắp tới, có thể nói rằng không phải tụt hậu bao nhiêu năm hay bao nhiêu tiền đã biến thành cát bụi mà SUY THOÁI ĐẠO ĐỨC mới là di họa khủng khiếp nhất mà Sản để lại cho những thế hệ mai sau..”

‘…Bằng cuốn sách bé nhỏ này, tôi muốn chia sẻ với bạn đọc tình cảm trìu mến đối với những gì quý báu nhất trong cuộc đời, những gì bạn và tôi đều có nhưng chóng quên, ở một miền thơ ấu của mỗi chúng ta…’

“…Nhìn vào bên trong, “đọc” cái tâm của mình. Chúng ta cứ làm như thế thường xuyên, tỉnh thức liên tục, đến một ngày trí tuệ sẽ phát sinh. Những cuốn sách chúng ta cầm trên tay có thể mang đến kiến thức, nhưng chỉ có đọc “cuốn sách tâm” của chính mình mới mang đến trí tuệ…”

“…cái gì cũng bị phạt, thậm chí đặt ly uống nước xuống bàn mà phát ra tiếng kêu cũng bị phạt. Nhiều cách phạt lắm. Tôi nhớ nhất là cách phạt phụ nữ không cho đánh răng, rửa mặt, không cho thay quần lót một tuần.”…”

“…Không khó hiểu khi một trong những quy tắc mà tác giả đặt ra để sắp xếp lại cuộc sống là việc từ bỏ mạng xã hội - một nguồn lãng phí phần lớn thời gian và năng lực tập trung…”

“…Điều đáng quý hơn hết với tôi là Kim chỉ nam của học sinh đã tạo được trong tôi một niềm tin – niềm tin vào chính mình – khi bắt tay tổ chức việc học sao cho dễ thành công…”

“…Nhóm tác giả tỏ ra nỗ lực trong việc giải thích vấn đề đặc khu một cách ngắn gọn, đơn giản và dễ hiểu nhất có thể. Ngoài việc giới hạn ở 100 trang (kể cả mục lục), các tác giả sử dụng văn phong phổ thông và nhiều ví dụ thực tế gần gũi với phần đông người Việt Nam ta…”

”...Tất cả những điều này, theo ông Eyler đã biến Đồng bằng Sông Cửu Long trở thành một vùng châu thổ đứng hàng thứ ba trên thế giới về mức độ dễ thương tổn, có thể làm biến mất vựa lúa lớn nhất của đất nước, công trình khai phá hàng trăm năm nay của người Việt Nam...”

‘…Chờ mãi không thấy sách xuất bản, gia đình nhà văn đến trụ sở Hội Nhà Văn Việt Nam để hỏi chuyện. Tại đây họ cho biết không thể xuất bản cuốn sách này vì có nhiều chi tiết đụng chạm đến uy tín của đảng và nhà nước…’

“…Các Hội, Đoàn, tố chức xã hội... phải là nơi Tự nguyện tham gia của những người cùng Chí hướng, cùng Sở thích, Hứng thú; kích thích, hỗ trợ nhau Thăng hoa trong các hoạt động vui thích và sáng tạo (chứ không phải là nhóm lợi ích ăn chia, hay công cụ để bóp nghẹt Cái Tôi của các thành viên...)…”

Sigmund Freud

(Thưa các bạn, bài này tôi viết năm 2019, dựa vào trí nhớ và những trải nghiệm cá nhân. Nay đọc cuốn “FREUD trong 60 phút”, được nhà Tâm lý học Hoàng Lan Anh, ở Đức, dịch giả của cuốn sách này tặng, thấy có đôi chỗ cần chính xác hoá, bổ sung. Vậy xin đăng lại).

*****

Từ vụ người đàn ông Nguyễn Văn Đông ở xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng (Hà Nội), sáng ngày 01/9/2019, dùng dao chém chết 05 người trong gia đình người em ruột (1), đã dấy lên nhiều câu hỏi và cũng đã có những bài viết phân tích nguyên nhân từ các góc độ khác nhau (2). Bài viết này góp thêm góc nhìn Tâm lý học theo S. Freud, để thấy tình trạng chung của xã hội, mà vụ án trên chỉ là một trường hợp điển hình.

1. SƠ LƯỢC VỀ TÂM LÝ HỌC FREUD (Phân tâm học)

Sigmund Freud, nhà Tâm lý học nổi tiếng người Áo (1856 – 1939) quan niệm rằng, tâm lý con người được cấu trúc bởi một số yếu tố và có cơ chế chi phối lẫn nhau, đồng thời luôn chịu tác động từ xã hội, nếu không giữ được cân bằng sẽ làm rối loạn cơ cấu bên trong và dẫn đến những lời nói, hành động sai lệch, bệnh hoạn, thậm chí điên loạn...

Theo Freud tầng sâu thẳm của tâm lý con người là VÔ THỨC, trong đó bao gồm những BẢN NĂNG (sinh tồn, dục năng, xúc cảm, khoái cảm, ước muốn, sợ hãi, hung hãn...) và nhiều cái HỮU THỨC bị chìm vào vô thức (những thèm muốn, mong ước, đau khổ, hận thù, tội lỗi, mặc cảm, thành kiến, định kiến, niềm tin...), những trải nghiệm đó tưởng đã quên đi, đã dẹp bỏ... nhưng thực ra nó lẩn vào vô thức, hoà trộn vào nhau trong “cái thùng vô thức hỗn độn” và sẽ bùng lên trong những tình huống nhất định. Chính cái “vạc táp pí lù” những Bản năng sôi sục cùng với những cái “chốt cắm” trong Tiềm thức mới là động lực chính, thúc đẩy người ta nói năng, hành động hăng nhất...

Trong Phật pháp thì gọi cái “thùng” vô thức này là những Tham, Sân, Si, Ngã chấp...thúc đẩy người ta hành động VÔ MINH (Có cả Vô thức, Vô minh tập thể). Khác với các Triết học Duy lý (trong đó có chủ nghĩa Mac – Lê) Freud coi thế giới Vô thức mới thực sự chi phối một cách tự nhiên, thường xuyên, bền vững, cấp thiết nhất đối với đời sống Tâm lý mỗi cá nhân và xã hội. Nhưng để biện minh cho những hành động vô thức đó, người ta nguỵ biện bằng duy lý…

Để có thể hình dung hoạt động tâm lý của con người, Freud đã đưa ra một cấu trúc và cơ chế tâm lý như sau:

Tâm lý trong con người ta có 3 khối: Cái NÓ (bản năng, vô thức), Cái TÔI (tự ý thức) và Cái SIÊU TÔI (lương tri). Ba khối này hoạt động theo những Nguyên tắc khác nhau:

- Cái NÓ đòi hỏi Thoả mãn những nhu cầu đem lại Khoái lạc, mà lòng ham muốn những khoái lạc là vô cùng tận (ăn, uống, tình dục, của cải, quyền lực, lạc thú, ham sống, ích kỷ...); được thỏa mãn thì khoái chí, càng thèm khát, muốn duy trì, tận hưởng; bị ngăn chặn thì bức xúc, uất hận, muốn tiêu diệt kẻ cản phá... Cái NÓ có sẵn trong con người từ lúc lọt lòng (bú mẹ ngon lành thì thỏa mãn, miệng cười, mắt lim dim; bú không đủ sữa thì cằn nhằn, hờn dỗi,...). Cứ thế cái NÓ ngày càng nẩy nở, sinh sôi thành con ngựa bất kham trong người mình... Freud còn cho rằng hạt nhân của Cái NÓ là Libido (Dâm năng/Dục năng); Libido là tổng thể năng lượng dục tính của cái NÓ, là nguồn năng lượng sôi sục thúc đẩy mãnh liệt nhất, cấp thiết nhất những ước muốn, khát khao của con người.

- Cái SIÊU TÔI lại có chức năng Kiểm duyệt, Cấm đoán Cái NÓ. Đó là những phong tục, tập quán, chuẩn mực đạo đức, tôn giáo, pháp luật, kỷ luật, tín điều, lý tưởng... được tiếp thu từ giáo dục gia đình, nhà trường, cộng đồng, đoàn thể xã hội, trở thành Niềm tin, thành Giá trị, LƯƠNG TRI của cá nhân. Cái Siêu Tôi càng rõ ràng, bền vững bao nhiêu thì khả năng kiểm duyệt Cái NÓ càng hiệu quả bấy nhiêu.

- Cái TÔI ở giữa có chức năng điều chỉnh, cân bằng đời sống tâm lý của cá nhân. Cái TÔI luôn bị Cái NÓ thúc giục đòi thỏa mãn, tận hưởng; nhưng lại bị Cái SIÊU Tôi soi xét, kiểm duyệt, cấm đoán... nên Cái TÔI phải hoạt động theo nguyên tắc Thực tế. Nghĩa là nó phải tỉnh táo, tự ý thức, xem xét tình hình thực tế để thỏa mãn Cái NÓ sao cho chừng mực, hợp thời, hợp cảnh, phù hợp với yêu cầu của Cái Siêu Tôi và con mắt Xã hội nhìn vào. Vì vậy Cái TÔI nhiều khi rất khốn khổ trước ba sức ép của Cái NÓ, Cái SIÊU Tôi và Áp lực Xã hội, mà Freud gọi là “ba bạo chúa”.

Freud cho rằng, khi Cái TÔI chịu sức ép quá căng thẳng giữa Cái NÓ, Cái SIÊU Tôi và áp lực Xã hội, sẽ có những xung đột dẫn đến bị rối nhiễu tâm lý, sinh ra BỆNH TÂM THẦN (Ảo giác, Bi quan, Lo âu, sợ hãi, hay tức giận, Đa nghi, Hung hăng, Khó tập trung tâm trí, Hoang tưởng, Xa lánh mọi người, Ý nghĩ kỳ lạ, Kích động, Nghiện ngập, Trầm cảm, Lãnh cảm, Tuyệt vọng, Tự sát...), hay BỆNH THẦN KINH (Căng thẳng mãn tính, Đau đầu kéo dài, Giảm trí nhớ, Lú lẫn, Mất ngủ, Cuồng loạn (Hysteri), Sa sút trí tuệ,...).

Nhưng trước sức ép, Cái NÓ không được thỏa mãn trong thực tế, sẽ có thể thỏa mãn trong Giấc Mơ hay dồn năng lượng vào THĂNG HOA trong hoạt động Tôn giáo, nghiên cứu Khoa học, sáng tạo Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao... đem lại nhiều thành tựu, mà tác giả gửi những niềm đam mê, khát vọng của mình vào trong đó.

Người nào chiều theo Cái NÓ để thỏa mãn, tận hưởng, bất chấp cái SIÊU Tôi và Thực tế xã hội, sẽ tha hóa nhân tính (Vua cũng thành “Vua Quỷ”, “Vua Lợn”...).

Người nào Cái TÔI quá yếu, bị bóp nghẹt quy phục Cái Siêu Tôi tuyệt đối (hoặc tự nguyện đi theo) có thể dẫn đến “Diệt dục”, hoặc phải che đậy, dối trá thoả mãn Cái NÓ một cách lén lút, vụng trộm, trá hình...

Tóm lại, khi các giá trị Văn hóa, Đạo đức, Pháp luật của Xã hội bị đảo lộn sẽ khiến Cái Siêu Tôi trong mỗi con người rối nhiễu, mất hiệu lực kiểm soát; Cái TÔI tự ý thức vốn nhỏ

“…Hannah Arendt vẫn luôn tin rằng con người có thể chọn cách nói không với cái Ác, thay vì việc chấp nhận biến mình thành một công cụ của chếđộ, hoặc trở thành một kẻ ngoài cuộc“mũ ni che tai”mặc cho cái ác hoành hành..."

“…Ảnh hưởng của Suối nguồn quả không hề nhỏ. Theo bình chọn của tờ New York Times, Suối nguồn đứng đầu bảng xếp hạng những tiểu thuyết hay nhất thế kỷ 20. Không phải giản đơn mà một cuốn sách dày hơn ngàn trang lại có thể bán được tới hàng triệu bản…”

“…Quan điểm thấu triệt của Kołakowski giúp chúng ta giải thích vì sao các chế độ theo đuổi học thuyết xác định và máy móc của Marx chắc chắn phải trở thành chế độ toàn trị khi đối diện với thực tế của một xã hội phức tạp…”

“…Dù đồng tình hay không đồng tình với tác giả, cuốn sách vẫn là một lời cảnh tỉnh cần thiết cho những người Việt đang tự ru ngủ mình là một dân tộc đỉnh cao, nhân ái, can đảm, thông minh, và sáng tạo…”

"...Ở bài trước tôi viết về dân chủ và sức mạnh nghị viện. Bài viết mặc định ai cũng tường tận thế nào là tam quyền phân lập. Nhưng có ý kiến đề nghị tôi viết về tam quyền phân lập để cho những ai còn mơ hồ biểu rõ hơn về nó..."

“…Những khốc liệt nén chặt trong những câu chữ đứt gãy lại có thể gây chấn động tâm can nhiều hơn một cuốn tiểu thuyết được sắp đặt công phu. Cái chính là nó nhắc tôi nhớ rằng đó là đời sống trên chính dải đất này, mới chỉ cách đây vài thập niên…”